چکیده مطالب:

بهداشت، ایمنی و محیط زیست که باختصار h.s.e  معروف است چند سالی است که از مرز تخصصی خود از صنعت و خدمات فرا تر رفته و با توجه به خطرات و پیشامدهای ناگواری که در دهه های  اخیر برای مساجد و نمازگزاران بوجودآمده است  نیاز و توجه جدی مسولان و دست  اندرکاران مربوطه را به این موضوع جلب نموده است.  مطالبی که بیان می شود نتیجه تحقیقات و مطالعاتی است که عموما برای سازمان و یا هر مجموعه ای که به نحوی با انسانها، محیط و عوامل مادی و معنوی (روحی و عاطفی) مواجه اند مطرح و به نظر می رسد بهترین محور برای پیاده سازی ، بسط و ترویج این علوم و نکات ارزنده، مساجد می باشد.

خوب است وقتی صحبت از مدیریت ، بررسی و برنامه ریزی   ، مطالعه و نظارت بر مساجد کشور پیش می آید ، کنترلها از حد مشاهدات سطحی و سنتی فراتر رفته و از طریق چک لیست های استاندارد که می تواند ملی و قابل ارائه به سایر کشور های دیگر  هم باشد صورت پذیرد.

چک لیست هایی که دراین  زمینه های قابل طرح می باشند عبارتند از :  

                  : health بهداشت و سلامت خادمین مساجد و کلیه افراد مرتبط

                                                       ( صدور کارت بهداشت و انجام معاینات پزشکی دوره ای)                                                            

                  کنترل و نظارت بر مکان های پذیرایی و ملزومات آنها   

                  کنترل و نظارت بر  سرویس های بهداشتی  و غیره .  

safety   :                انجام تدابیر  ایمنی ( اطفاء حریق ) ، انجام تدابیر حفاظتی و غیره .                                     

     نصب جعبه کمک های اولیه و انجام آموزش های مربوطه به افراد

     ذیربط و حتی آموزش همگانی .

environment :         انجام تدابیر زیست محیطی ، زیبا سازی محیط داخل و خارج مسجد

                               ساماندهی و نظارت بر تهویه هوا ،  معطر سازی هوا ، کنترل آ لاینده های  احتمالی

                                و ....

                               جلو گیری از آلودگی صوتی از خارج به داخل مساجد ، کنترل و بهینه

                               سازی حجم صدای لازم برای فضاهای مسجد خصوصا در ایام مناسبتهای

                                مذهبی.

شایان ذکر است در صورت نهادینه شدن دستورالعمل ها و اجرایی شدن آنها در امور ساختمانی و معماری و تاسیساتی مساجد، در امور نگهداری و تربیت نیروی انسانی کارآمد در مساجد، ترویج و گسترش دانش مذکور  به اجتماع نمازگزار ، تدوین استراتژی های لازم در مدیریت کلان مساجد و رعایت آنها می توان انتظار و امید داشت که برای مساجد نیز گواهینامه های iso طرح و در سطح بین الملل عملیاتی نمود. ( چراکه امروزه حتی در کشور های در حال توسعه من جمله کشور خود شاهد انجام این کار و دریافت گواهینامه ها و مدارج رسمی برای اموری چون روابط عمومی ها، سیستم های اداری و اجرایی و محصولات فرهنگی هستیم و این پیشنهاد دور از ذهن و واقعیت نیست.)  

به هر تقدیر این مطالب بطور خیلی کوتاه و مختصر به منظور تسری دادن موضوع و کاربردی نمودن آن در مقوله اقامه نماز و داشتن پایگاه های معنوی خوب و شایسته،  به نظر حقیر آمده است که توجه شما را به آن جلب می نمایم.

مقدمه :

بهداشت، ایمنی و محیط زیست

  health  safety and  environment

بهداشت و ایمنی دو عامل مهم و اساسی در حفظ سلامت و محیط زیست انسانی است که از دیرباز در صنایع مختلف و مجموعه های پیمانکاری به ویژه در سطح بین المللی ،  به منظور فراهم سازی محیط کار سالم و ایمن برای کارکنان ، به آن توجه شده است . بهداشت حرفه ای و ایمنی ، از عوامل مورد نیاز درون هر سازمان و مجموعه ای تلقی شده ، اما بخش محیط زیست علاوه بر این مسئولیت ، تعهدهای برون سازمانی برای حفظ سلامت محیط زیست کشور و ارتباط با سازمان های دولتی و تشکل های غیردولتی (ngo) مرتبط با محیط زیست نیز دارد . هدف از ایجاد مدیریت یکپارچه hse حذف تمام حوادث و اثرهای سوء بر افراد و محیط زیست از طریق ایجاد روند نزولی در مسیر وقوع هرگونه حادثه و آسیب به سمت صفر است.

با توجه به عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی wto و ضرورت استقرار استانداردهای جهانی در زمینه های مختلف صنعت -  سازمان -  خدمات و ...  لازم است بستر های مناسب جهت توسعه و فرهنگ سازی  در خصوص  بهداشت ، ایمنی و محیط زیست  بطور اصولی مورد توجه جدی قرار گیرد.

شایان ذکر است در حال حاضر موضوع  hse در بسیاری از حوزه های صنایع ، معادن ، انرژی خصوصاً نفت و گاز ، عمرانی ، خدمات ، بازرگانی و ... کشورمان  مورد توجه خاص قرار گرفته و دستیابی به    گواهینامه ها و دانش علمی و عملی  به این پدیده  در رسیدن به اهداف و برنامه های آنان اجتناب ناپذیر می نماید.

نگاه hse به امکانات بالقوه در حوزه های یاد شده پیرامون  چهار محور زیر میباشد :

1. نیروی انسانی ( از نقطه نظر صدمات ، بیماری و مرگ )
2. تجهیزات ( از نقطه نظر اتلاف سرمایه ، سرویس و جایگزینی آنها )
3. محیط زیست ( از نقطه نظر تأثیر آلاینده ها ، فرآیند یا دیگر رویدادهائی که تائید سوء بر محیط زیست خواهند داشت ).

4-فعالیت تولید و چرخه کار ( از نقطه نظر از دست دادن فرصت تولید کار )n

h.s.e

نام  h.s.e بیانگر یک بحث جدیدی در ایمنی صنعتی است که امروزه علاوه بر صنایع مرتبط با نفت و گاز و پتروشیمی ، سایر صنایع و حتی موسسات و مراکز غیر صنعتی  ، جلسات ، سخنرانی ها و هیئت های مذهبی نیز  به این مسئله می پردارند .

هر کدام از این حروف، خود بیانگر دنیایی در صنایع ، خدمات ،تجارت و سایر پدیده های  نوین جهان می باشند که عبارتند از :

h این حرف به معنای health یا سلامت و بهداشت است ودر محیط کار ،  بهداشت حرفه ای در ابعاد جسمی، روانی و روحی  در زندگی اجتماعی و محیط های کاری  ما نقش حائز اهمیتی را ایفا می نماید . لیکن این مهم کمتر مورد توجه  کارکنان و مسؤلان  قرار گرفته و زیان عدم توجه به این مسئله  گریبانگیر خودشان خواهد شد .

s این حرف معرف واژه safety  یا ایمنی است .واژه ای پرآوازه اما بسیار غریب در اجرا . اما  امروزه  ایمنی استاندارد  به مدد ورود به دنیای تجارت آزاد و جهانی شدن تجارت  آرام آرام مورد توجه قرار می گیرد .  safety ، پیشگیری از حوادث و آشنایی با قوانین و مقررات مربوط به ایمنی را مطرح می نماید.

e معرف محیط زیست environment واژه ای آشنا برای همه است و مواردی از قبیل کاهش تولید و انتشار آلاینده های زیست محیطی،کاهش و بهینه سازی مصرف انرژی، ایجاد و توسعه فضای سبز، اجرای برنامه های پایش و اندازه گیری های زیست محیطی و نیز  راههای مقابله با آلودگی های ( صدا، هوا ، خاک ، آب ) را شامل می شود.

سیستم های مدیریت مختلفی وجود دارد که هر یک از آنها از جنبه و دیدگاه خاص خود    فعالیت ها ، محصولات و خدمات سازمان را مورد بررسی قرار می دهند . صرف نظر از سیستم مدیریت کیفیت ، دو سیستم مدیریت معتبری که در حال حاضر در بسیاری از سازمان ها و شرکتهای کوچک و بزرگ در سراسر دنیا مورد استفاده قرار گرفته عبارتند از :

سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت شغلی

سیستم مدیریت زیست محیطی

برای استقرار هر یک از این سیستم های مدیریت می توان از نیازمندی هایی استفاده نمود که در استاندارد مربوطه بیان شده است . استانداردهایی که در این مجموعه در ارتباط با هریک از  سیستم های مدیریت استفاده شده اند  عبارتند از :

نیازمندی های سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت شغلی :

1- استاندارد  bsi –ohsas 18..1:1999

2- استاندارد  as 48.4 : 1997

نیازمندی های سیستم مدیریت زیست محیطی :

استاندارد  iso 14..1 :1996

بهداشت

health           

    بهداشت عبارتست از سلامتی روحی و جسمی لذا  جهت بهداشتی نمودن هر جامعه افراد آن باید از آب ، غذا و محیط سالم بهره مند شوند .

 بهداشت به تعریف سازمان بین المللی کار ilo  سازمان جهانی بهداشتwho 

• ارتقاء و حفظ بالاترین درجه از سلامت جسمی، روحی و اجتماعی شاغلین در کلیه مشاغل.
• مراقبت از شاغلینی که سلامت آنان در معرض خطرات ناشی از شرایط کاراست.
• مراقبت از شاغلینی که عوامل زیان آور سلامت آنان را در محیط کارتهدید می کند.

     بهداشت دارای ابعاد گوناگونی است . مهمترین جنبه های آن عبارتند از:

• بهداشت حرفه ای
• بهداشت روانی

بهداشت حرفه ای  

راه های دستیابی به اهداف بهداشت حرفه ای

• کارمند ( پرسنل ) قبل از استخدام معاینه شده تا متناسب با توانائی ها و وضعیت جسمی سلامتی او به کار گمارده شود.
•  شرایط کار و آزار های ناشی از آن بررسی و در صورت مخاطره آمیز بودن رفع یا کنترل گردد.
• تطبیق کار با کارگر و بالعکس به نحوی رعایت شود که از خستگی زودرس و حوادث  جلوگیری شود.

• نظارت بر سرویس های بهداشتی در محیط کار مستمرا صورت گیرد
• علل غیبت از کار بررسی و با رعایت اصول بهداشتی از تکرار آن جلوگیری شود.
• استفاده صحیح از وسایل حفاظت فردی به شاغلین آموزش داده شود.
• معاینات دوره ای (سالی یکبار) برای تعیین وضعیت سلامتی شاغلین انجام شود.

بهداشت روانی محیط کار

دنیای امروز استرس‌های مختلفی دارد که بعضی از این استرس‌ها مختص محیط کار است. نزاع با یک همکار، محروم شدن از پاداش، دیر رسیدن به سر کار و فشارهای  هیأت مدیره یا رؤسای ....... به کارکنان  را می توان نمونه‌هایی از استرس‌های محیط کار نامید . مدیران برای این که بهداشت روانی محیط کار را تأمین کنند باید با مفاهیم اساسی بهداشت روانی آشنا شوند. مدیران باید توجه داشته باشند که مدیریت اثربخش نیز بدون توجه و اعتماد به سلامت روانی کارکنان حاصل نمی‌شود و برای رسیدن به این مهم باید اصول بهداشت روانی در سازمان را رعایت نمایند.

بهداشت روانی به سه قسمت تعریف می‌شود :

1. نگرانی‌های مربوط به خود  
2. نگرش‌های مربوط به دیگران

      3.   نگرشهای مربوط به زندگی.

 نشانه‌هایی وجود دارد که ما را از دشواریهای روانی، به ویژه در خود فرو رفتن، پرخاشگری، خودمداری، بی اعتمادی شدید، احساس ناتوانی و وابستگی مطلع سازد. به علاوه برای داشتن بهداشت روانی خوب شرایطی وجود دارد که عبارتند از : روبه رو شدن با واقعیت، کم توقع بودن، دشمنی نکردن با دیگران و کمک رسانی به مردم.

ایمنی

safety

توجه به ایمنی به صورت علمی و منظم را می توان به عصر ماشین و انقلاب صنعتی نسبت داد . تا اواخر قرن هجدهم مخاطرات صنعتی به مفهوم امروزی در زندگی بشر وجود نداشت و مساله حفظ و حراست از نیروی انسانی و سرمایه و ایجاد یک محیط سالم و ایمن کاری مورد توجه نبود .

اما پس از انقلاب صنعتی و افزایش محیط های اشتغال و ماشین آلات که نتیجه آن منجر به افزایش حوادث ناشی از کار شد ، افرادی به ایجاد انجمن هایی به منظور تصویب مقررات ، تدابیر و ضوابطی برای حمایت و حفاظت از کارکنان در محیط های کار پرداختند و در نهایت سازمان بین المللی کار                    

( international labour organization)  در تاریخ 1919 میلادی تاسیس شد که کشور جمهوری اسلامی ایران  نیز عضو آن سازمان می باشد .

هزینه حوادث

هزینه های ناشی از حوادث و مشکلات بهداشتی در محیط کار و اجتماع را میتوان به زیان مالی ، هم از نظر کارفرما (مدیر، متولی امور یا مسؤل پاسخگو) و هم از نظر مجروحین یا مصدومین اندازه گیری نمود. ابتدا به وضعیت کارفرما می پردازیم.

کارفرما ممکن است از طرق زیر دچار خسارات مالی شود :

• محرومیت از خدمات کارمند مجروح در زمانی که ناتوان از کار کردن است . این امر گاه باهزینه استخدام نیروی موقت جایگزین همراه است.
• اختلال در کار سایر کارکنان.
• زمانی که سرپرست باید برای آموزش کارمند جدید ، یا بررسی در مورد علل وقوع حادثه صرف کند.
• وارد آمدن خسارات احتمالی به تجهیزات.
• هزینه های مربوط به تأمین اجتماعی کارمند.
• احتمال ادعای جبران خسارات.
• کاهش میزان فروش ، ارائه خدمات یا  از دست دادن مراجعین به دلیل بسته شدن مکان یا آتش سوزی.

در مجموع ، حوادث و مشکلات بهداشتی افراد بر اقتصاد ملی نیز تأثیر می گذارند . به عبارت دیگر ، سابقه نامطلوب ایمنی و بهداشت در سازمان های کاری بر همه تأثیرگذار خواهند بود.

سنجش و ارزیابی هزینه های انسانی مانند ناراحتی های روانی و جسمانی افراد و خانواده های آنها کار دشواری است . اما به هر حال این قبیل هزینه ها هم وجود دارند . اگر یکی از دوستان یا آشنایان شما در محیط کارش دچار حادثه شده باشد ، خیلی راحت متوجه هزینه های انسانی مربوطه خواهید شد.

مدیران ارشد سازمانها ، مسؤلین و اقدامات پیشگیرانه ایمنی :

   مدیر ارشد سازمان باید اقدامات پیشگیرانه را جهت به حداقل رساندن احتمال صدمه دیدن کارکنان خود برگزیند ، موارد پیشنهادی ذیل قابل توجه می باشند :

• تهیه و تدارک وسایل مطلوب محیط کار با توجه به استانداردهای تعیین شده
• نظارت بر امر استفاده کارکنان از وسایل حفاظتی
• ایجاد مراکز بهداشت کار

• تشکیل کمیته های حفاظتی و ایمنی
• تهیه و نصب جعبه کمک های اولیه با امکانات مربوطه
• اقدامات لازم در جلوگیری از شدت وضع حادثه دیده در صورت بروز حوادث

محیط زیست

environment

 محیط زیست مجموعه ای بسیار عظیم و درهم  پیچیده از عوامل گوناگونی است که بر اثر یک روند و تکامل تدریجی موجودات زنده و اجزای سازنده سطح زمین به وجود آمده است. بنابراین در فعالیت‏های انسان تاثیر گذارده و از آن متاثر میگردد.

 تولید و ارائه خدمات بهتر هرگز نباید به بهای خسارت به محیط زیست و از بین بردن جامعه بشری باشد.

بنابراین ، بشر با بینش صلح جویانه باید تلاشهای آشکار و همسویی را در جهت مدیریت محیط زیست باید به انجام برساند .

حفاظت از محیط زیست از مواردی است که دانشمندان ، پژوهشگران و سازمان های علمی و اقتصادی را بر آن داشته که هر کدام به سهم خویش به ملاحظات زیست محیطی توجه بیشتری نمایند و سیستمهایی را ابداع کنند که کاربرد آنها در بخشهای مختلف صنایع ، خدمات ،بازرگانی و تجارت  به خصوص نفت و گاز، کشاورزی و حتی اماکن عمومی بتواند محیط زیست را بهبود بخشد.

جهانی که ما در آن زندگی می کنیم از دیدگاه آمار

• روزانه بیش از 5. هکتار از جنگل های زمین نابود می شوند بیش از یک میلیارد و یکصد میلیون نفر در سراسر زمین از آب آشامیدنی سالم بی بهره اند.
• 2/5 میلیارد نفر در دنیا با روزی کمتر از 2 دلار زندگی می کنند و 8. درصد ثروت در دست 15 درصد از جمعیت جهان است.
• تولید جهانی کربن در فاصله سه دهه دو برابر شده است.
• از سال 196. تا کنون 1. درصد یخ های قطب آب شده اند.

• طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی هرسال بیش از 5میلیون کودک زیر 14 سال بر اثر بیماریهای مرتبط با محیط زیست مانند وبا و مالاریا از بین  می‏روند.
• طبق خوش‏بینانه‏ترین تخمین‏ها تعداد گونه‏های زیستی در حال حاضر کمتر از 1. میلیون گونه است.
• سالانه حدود 3.... گونه موجود زنده برای همیشه ازبین می‏روند.

محیط زیست کشور ما از دیدگاه آمار

• به گفته مقامات رسمی در کشور بدلیل تخریب جنگل های شمال نسبت به دودهه قبل وقوع سیل 9 برابر و خسارت ناشی از آن 2. برابر شده است.
• روزانه سه میلیارد ریال از تولید ناخالص ملی صرف جبران خسارت ناشی از سیل و زلزله می شود.
• آلودگی هوا و خسارت های ناشی از رانندگی سالانه 4.. میلیارد تومان ضرر به اقتصاد کشورمی زند.
• دو سوم منابع طبیعی ایران طی نیم قرن اخیر تخریب شده است.

• سالانه 1. هزار هکتار جنگل و باغ در اطراف شهر های بزرگ و 1.. هزار هکتار از مراتع به بیابان و مخروبه تبدیل می شود.
• کشور ژاپن با 67 درصد جنگل از مساحت خود 8. درصد چوب مورد نیاز خود را وارد می کند اما ایران با داشتن تنها 5/3 درصد جنگل تا چندی پیش پنجمین صادر کننده چوب دنیا بود.
• روزانه بیش از 4. هزار تن زباله شهری در کشور تولید می شود که بدون هیچ برنامه ای دفن  می شوند و آبهای زیر زمینی را آلوده میکنند.
• 92 درصد از بیماران تنفسی و 2. درصد از بیماران قلبی در شهرهای بزرگ بدلیل آلودگی هوا به این
   بیماری ها مبتلا شده اند.

عناصر سیستم مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط زیست :

1. رهبری و تعهد and commitment:    leadrship

2. خط مشی و اهداف استراتژیک : policy  and stratagic objective

3. سازمان، منابع و مستند سازی : organization , resources & documentation

4. ارزیابی و مدیریت ریسک: risk  management evaluation &

5. طرح ریزی و برنامه ریزی : design and planning

6. اجراء و پایش  : implementation and monitoring

7.  ممیزی و بررسی مجدد :  audit &   review

فهرست منابع و ماخذ

1. کتاب  ادغام سیستم های مدیریت کیفیت ، محیط زیست ، ایمنی و بهداشت شغلی ، تالیف دکتر فرشید علوی ، چاپ 138. ، انتشارات مرکز آموزش و تحقیقات صنعتی ایران
2. کتاب روانشناسی صنعتی و سازمانی ، تالیف و ترجمه علی مهداد ، چاپ 1381 ، انتشارات جنگل
3. کتاب پیشگیری از حوادث ، ترجمه دکتر همایون لاهیجیان و... ، چاپ 1384 ، شرکت فولاد خوزستان
4. جزوه های آموزشی مدیریت تغییر، کیفیت و استاندارد و محیط زیست
5. سایت علمی و خبری ندای گاز و دایرة المعارف علمی شرکت ملی نفت ایران
6. مجموعه مقالات پیرامون   qhseدر ماهنامه های علمی و تخصصی تدبیر و مدیریت 
7. مستندات و مدارک موجود در دفتر سلامت محیط کار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سال 1384
8. منابع اینترنتی
9. جزوه آموزشی ایمنی صنعتی و بهداشت کار وزارت کار و امور اجتماعی